Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ), κ. Πασχάλης Αποστολίδης, μιλάει στους New Times για τα προβλήματα
που αντιμετωπίζει σήμερα η αγορά φαρμάκου στην Ελλάδα
και για την αναπτυξιακή δυναμική του κλάδου
Συνέντευξη στον Σπύρο Κτενά
Η φαρμακευτική δαπάνη έχει μειωθεί πάνω από 60% σε σχέση με τα επίπεδα προ κρίσης. Στην πράξη όμως η μείωση αυτή επετεύχθη μέσω της μετάθεσης του χρηματοδοτικού βάρους στους ασθενείς και στις φαρμακευτικές εταιρείες. Αυτό αναφέρει σε αποκαλυπτική συνέντευξή του στους New Times o πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος, κ. Πασχάλης Αποστολίδης, ο οποίος εξηγεί ότι ένα στα τέσσερα φάρμακα που διατίθενται στην αγορά το προσφέρουν δωρεάν οι φαρμακευτικές εταιρείες – μέσω των θεσμοθετημένων επιστροφών (clawback και rebates) –, ενώ ένα στα τέσσερα το καλύπτουν οι ασθενείς με τη συμμετοχή τους. Παρ’ όλα αυτά ο κ. Αποστολίδης επιμένει στη δυναμική του κλάδου φαρμάκου, αφού, όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει, αυτός έχει μια έμμεση επίδραση στο ΑΕΠ της
χώρας της τάξης των 6 δισ. ευρώ (3,5% του ΑΕΠ) και 87.000 θέσεων έμμεσης εργασίας.
Ας παρακολουθήσουμε την ενδιαφέρουσα συνομιλία μαζί του:
Είστε επικεφαλής ενός από τους πλέον παραγωγικούς κλάδους της χώρας. Ποια είναι η συμβολή του φαρμάκου στην οικονομία του τόπου;
Ο κλάδος του φαρμάκου έχει σημαντική συμβολή στην εθνική οικονομία. Αρκεί να αναφέρουμε ενδεικτικά:
- Οι εξαγωγές φαρμάκων αποτελούν το δεύτερο εξαγώγιμο προϊόν σε όρους αξίας και αγγίζουν το 1 δισ. (η αξία σε εξαγωγές φαρμάκων σε 100 χώρες)
- Ο κλάδος του φαρμάκου υποστηρίζει 26.100 θέσεις άμεσης και πάνω από 87.000 θέσεις έμμεσης εργασίας
- Στο σύνολο των εργαζομένων άνω του 70% είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο χώρο της παραγωγής φαρμάκων ξεπερνά το 60%, γεγονός που δείχνει την υψηλή εκπαιδευτική κατάρτιση στον κλάδο
- Ο κλάδος συνεισφέρει 400 εκατ. σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές
- Η αξία των παραγόμενων φαρμάκων στην Ελλάδα αγγίζει το 1 δισ. ευρώ.
- 150 εκατ. ευρώ επενδύονται σε έρευνα και ανάπτυξη
- Η άμεση επίδραση του κλάδου στο ΑΕΠ υπολογίζεται στο 1,1 δισ. ευρώ, ενώ, αν συνυπολογιστούν και οι έμμεσες επιδράσεις καθώς και η συμβολή της αύξησης στην κατανάλωση, το συνολικό ποσό ξεπερνά τα 6 δισ. ευρώ (~3,5% του ΑΕΠ της χώρας).
Τέλος ο φαρμακευτικός κλάδος έχει συμβάλει έμπρακτα στην έξοδο της χώρας από την κρίση και στον εξορθολογισμό της ελληνικής οικονομίας, καθώς την περίοδο 2009-2015 έχει επιτευχθεί μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης περισσότερο από 60%.
Διανύουμε μια περίοδο που η φαρμακευτική δαπάνη βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων χρόνων. Πόσο αυτό επηρεάζει την ανάπτυξη των φαρμακευτικών επιχειρήσεων;
Τα τελευταία χρόνια έχουν επιβληθεί πολλά, αιφνίδια και χωρίς λογική, μέτρα για τη μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης, που κάθε άλλο παρά ενθάρρυναν την απελευθέρωση της αναπτυξιακής δυναμικής του κλάδου.
Η φαρμακευτική δαπάνη έχει μειωθεί πάνω από 60% σε σχέση με τα επίπεδα προ κρίσης. Στην πράξη όμως η μείωση αυτή επετεύχθη μέσω της μετάθεσης του χρηματοδοτικού βάρους στους ασθενείς και στις φαρμακευτικές εταιρείες. Δηλαδή από τη μια το κράτος διαθέτει ολοένα και λιγότερους πόρους για τη φαρμακευτική περίθαλψη και από την άλλη αυξάνει τη συμμετοχή των ασθενών (από το 9% που ήταν το 2009 η μέση συμμετοχή, ανήλθε στο 32% το 2015) αλλά και τα ποσοστά των αυτόματων επιστροφών από τις φαρμακευτικές εταιρείες. Με άλλα λόγια, σήμερα ένα στα τέσσερα φάρμακα που διατίθενται στην αγορά το προσφέρουν δωρεάν οι φαρμακευτικές εταιρείες μέσω των θεσμοθετημένων επιστροφών (clawback και rebates), ένα στα τέσσερα το καλύπτουν οι ασθενείς με τη συμμετοχή τους και τα άλλα δύο στα τέσσερα καλύπτονται από το κράτος.
Παράλληλα η υπέρβαση της φαρμακευτικής δαπάνης είναι εκτός ελέγχου, πράγμα που επιβεβαιώνει ότι έχουν γίνει λάθος υπολογισμοί. Καθώς προχωράμε προς το τελευταίο τρίμηνο του έτους, είναι ολοφάνερο ότι η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη για τον ΕΟΠΥΥ και τα νοσοκομεία δεν επαρκεί. Πιο συγκεκριμένα, ο μηχανισμός αυτόματων επιστροφών (clawback) των φαρμακευτικών επιχειρήσεων προς τον ΕΟΠΥΥ έχει αυξηθεί κατά 42,3% σε σχέση με το 2015 (το clawback είναι εκτός ελέγχου). Ταυτόχρονα το νεοεισαχθέν νοσοκομειακό clawback ανέρχεται στο πρώτο εξάμηνο του 2016 στο 41% της δαπάνης (δηλαδή 4 στα 10 φάρμακα δίνονται δωρεάν από τις φαρμακευτικές εταιρείες).
Εφαρμόζεται στην υγεία η «εύκολη» λύση των οριζόντιων περικοπών χωρίς ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις και δομικές αλλαγές και, μετά από επτά χρόνια κρίσης, το σύστημα φαρμακευτικής περίθαλψης στην Ελλάδα βρίσκεται σε οριακό σημείο. Στην πράξη αποθαρρύνεται κάθε πολιτική επενδύσεων αφού τυχόν αύξηση της φαρμακευτικής περίθαλψης θα επιστρέφεται στο κράτος μέσω των επιστροφών και των πληρωμών των ασθενών. Με τις πολιτικές αυτές είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει ανάπτυξη οποιασδήποτε εταιρείας.
Ποιες είναι λοιπόν οι προτεραιότητες του ΣΦΕΕ στη δύσκολη αυτή περίοδο;
Η προτεραιότητά μας είναι ο Έλληνας ασθενής και η διασφάλιση ότι θα έχει το φάρμακό του, καθώς και η προαγωγή της δημόσιας υγείας. Και παρά τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει, ο κλάδος του φαρμάκου εξακολουθεί να στηρίζει και να διασφαλίζει την απρόσκοπτη πρόσβαση των ασθενών στα φάρμακά τους. Οι συνεχόμενες πιέσεις όμως πιθανόν να οδηγήσουν σε ελλείψεις ή/και αποσύρσεις φαρμάκων από την αγορά, με άμεση επίπτωση στη δημόσια υγεία και στην εθνική οικονομία Επιπλέον μπορεί να οδηγήσουν σε απώλειες θέσεων εργασίας στην αγορά του φαρμάκου.
Ήδη έχουν φανεί οι κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης, καθώς η διασύνδεση των δαπανών με ένα ραγδαία συρρικνούμενο ΑΕΠ , η υποχρηματοδότηση του συστήματος υγείας, η απουσία της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και η υπολειτουργία της δευτεροβάθμιας έχουν οδηγήσει στην επιδείνωση της πρόσβασης σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Και αυτό δεν είναι απλώς ένα ζήτημα της οικονομίας, είναι ζήτημα δημόσιας υγείας.
Το ζητούμενο λοιπόν είναι ένα: η δημιουργία ενός σταθερού πλαισίου που θα διασφαλίσει την απρόσκοπτη πρόσβαση των ασθενών στα φάρμακα, θα εξαλείψει τις κοινωνικές ανισότητες και θα προασπίσει τη δημόσια υγεία. Ο ΣΦΕΕ επιμένει στη διαμόρφωση ενός βιώσιμου συστήματος φαρμακευτικής περίθαλψης με στόχο τη βέλτιστη αξιοποίηση των δημόσιων πόρων προς όφελος των ασθενών και του ασφαλιστικού συστήματος με παράλληλη μέριμνα για την ανάπτυξη, την καινοτομία και τις επενδύσεις. Ως εκ τούτου, η αμοιβαία συνεργασία της πολιτείας με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ για την εξεύρεση κονδυλίων αλλά και για την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας. Έχει έρθει η στιγμή να κάνουμε το επόμενο βήμα για τη δημιουργία και την υλοποίηση ενός στρατηγικού σχεδίου για την υγεία, το οποίο θα αποτελέσει εγγύηση ότι δεν θα ξαναμπεί στην «εντατική», σταθεροποιώντας επιτέλους τα δεδομένα για όλους.
Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα βιώσιμο σύστημα υγείας;
Η λειτουργία ενός βιώσιμου συστήματος υγείας, με υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, περνάει μέσα από τον εξορθολογισμό του και την υλοποίηση σημαντικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, με σαφή προσανατολισμό στην υιοθέτηση σύγχρονων πρακτικών ελέγχου και αξιολόγησης δαπανών, αλλά και με έμφαση στην αποτελεσματικότητα του συστήματος και στην ανάπτυξη του δικτύου πρωτοβάθμιας φροντίδας.
Κατ’ αρχήν πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι πόροι είναι περιορισμένοι και χρειάζεται να γίνει ορθολογική χρήση. Για την εξοικονόμηση πόρων και την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, είναι επιτακτική η ανάγκη υλοποίησης δομικών αλλαγών όπως:
- η αποτελεσματική εφαρμογή και αξιοποίηση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για την εκπόνηση της φαρμακευτικής πολιτικής,
- η θέσπιση θεραπευτικών πρωτοκόλλων και μητρώων ασθενών,
- ο αποτελεσματικός έλεγχος της ζήτησης (όγκος συνταγών),
- η εφαρμογή ενός απλοποιημένου συστήματος τιμολόγησης και αποσύνδεσης από το σύστημα αποζημίωσης,
- η εφαρμογή μέτρων ελέγχου δαπάνης και σε άλλα κέντρα κόστους
- η ενεργοποίηση της επιτροπής διαπραγμάτευσης,
- η θέσπιση κινήτρων για ενίσχυση της χρήσης των γενοσήμων,
- η αξιολόγηση των τεχνολογιών υγείας,
- η ενίσχυση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης,
- η μείωση χρόνου νοσηλείας, σύμφωνα με τις διεθνείς ιατρικές πρακτικές,
- η συμμετοχή των ασθενών βάσει εισοδηματικών κριτηρίων.
Επιπλέον βασική προϋπόθεση της προσπάθειας εξορθολογισμού είναι και η σταδιακή και προγραμματισμένη διευθέτηση των συσσωρευμένων οικονομικών εκκρεμοτήτων του Δημοσίου προς τις εταιρείες του κλάδου, οι οποίες αγγίζουν τα 1,2 δισ. ευρώ. Σε αυτό το πλαίσιο, η καταβολή μέρους των οφειλών αυτών και η εκφρασμένη πρόθεση της πολιτείας για εξορθολογισμό κινούνται σε θετική κατεύθυνση.
Προτείναμε, τέλος, πρόσφατα και την έμμεση αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης μέσω εξαίρεσης από τον προϋπολογισμό του ΕΟΠΥΥ του ποσού που προορίζεται για εμβόλια, καθώς αφορά την πρόληψη, αλλά και του ποσού που προορίζεται για τους ανασφάλιστους και άπορους. Στην ίδια λογική, προτείναμε να αφαιρεθεί από τη δαπάνη των νοσοκομείων το ποσό που αφορά φάρμακα για συγκεκριμένα νοσήματα, η ζήτηση των οποίων είναι απολύτως ρυθμισμένη και ελεγχόμενη από την πολιτεία.
Το υπουργείο Υγείας μιλά για ακριβές νέες θεραπείες που πιέζουν το σύστημα περίθαλψης και περιορίζουν την πρόσβαση των ασθενών στα καινοτόμα σκευάσματα. Ποια είναι η δική σας θέση;
Η θέση αυτή προκύπτει από την προσέγγιση της καινοτομίας ως κόστους και όχι ως επένδυσης στην υγεία. Και όμως ένα καινοτόμο φάρμακο μπορεί να οδηγήσει στη μείωση του συνολικού κόστους για την υγεία. Για παράδειγμα, σε ετήσια βάση, εξοικονομούνται στη Γηραιά Ήπειρο 250 ως 330 εκατ. ευρώ από επισκέψεις σε γιατρούς, νοσηλείες και χαμένες εργατοώρες ως αποτέλεσμα των εποχικών εμβολιασμών. Το κόστος νοσηλείας ανά ασθενή εξαιτίας παθήσεων του καρδιαγγειακού συστήματος θα ήταν 70% υψηλότερο αν δεν είχαν εισαχθεί νέα καρδιολογικά φάρμακα. Το συνολικό ποσοστό των ανθρώπων που διαγιγνώσκονται με καρκίνο και επιστρέφει στη δουλειά του έχει φθάσει πλέον το 75%.
Μετρώντας την αξία του θεραπευτικού αποτελέσματος, μπορεί κανείς να συμπεράνει πως η φαρμακευτική καινοτομία όχι μόνο βελτιώνει τη ζωή του ανθρώπου αλλά είναι επένδυση για την κοινωνία με απόδοση και όχι κόστος. Πολλά φάρμακα που φαίνονται ακριβά είναι στην πράξη φθηνά, γιατί θεραπεύουν περισσότερους ασθενείς και μειώνουν το κόστος άλλων μορφών περίθαλψης, όπως η νοσοκομειακή δαπάνη κτλ.
Αυτή τη στιγμή έχουμε 7.000 λόγους να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον, γιατί πάνω από 7.000 νέα μόρια βρίσκονται σε ανάπτυξη παγκοσμίως. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό, νέο κύμα καινοτομίας που θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο προκειμένου οι ασθενείς, τα συστήματα υγείας και η κοινωνία να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Σίγουρα βέβαια πρέπει να αξιολογηθεί πόσα από αυτά τα φάρμακα είναι πραγματικά καινοτόμα.
Το ερώτημα λοιπόν είναι: Πώς μπορούν οι Έλληνες ασθενείς να επωφεληθούν από αυτή την καινοτομία; Μόνο αν είναι προσιτή στο παρόν και βιώσιμη στο μέλλον. Ωστόσο υπάρχουν λύσεις. Η προσοχή πρέπει να στραφεί εκ νέου στην απούσα πρωτοβάθμια και στην ανεπαρκή δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας και στη χρηματοδότηση από το δημόσιο σύστημα και τον ΕΟΠΥΥ. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι η φαρμακευτική δαπάνη πρέπει να επαναπροσδιοριστεί και να εξετάζεται σε συνδυασμό με τα θεραπευτικά αποτελέσματα και τη γενικότερη δαπάνη για την υγεία.
Η πρόσβαση σε καινοτόμα φάρμακα μπορεί να επιτευχθεί με την αξιολόγηση της κλινικής αποτελεσματικότητας τους (outcomes), μέσω των συστημάτων Health Technology Αssessment (HTA), όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η ευρύτερη χρήση των θεραπευτικών πρωτοκόλλων και των μητρώων ασθενών μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στον έλεγχο της δαπάνης και στο να έχει ο σωστός ασθενής τη σωστή θεραπεία τη σωστή στιγμή.
Εν ολίγοις, η αξιολόγηση της καινοτομίας είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τη χάραξη πολιτικής της υγείας, καθώς μπορεί να εκτιμήσει τη σχέση κόστους-οφέλους των καινοτόμων φαρμάκων και να αναδείξει την προστιθέμενη αξία τους, να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών και να συμβάλει στον εξορθολογισμό του ελληνικού συστήματος υγείας.
Τέλος, χρειάζεται η δημιουργία ενός σταθερού πλαισίου τιμολόγησης και αποζημίωσης σε ορίζοντα τετραετίας, που θα διασφαλίσει την προβλεψιμότητα τόσο εσωτερικά όσο και στις ευρωπαϊκές αγορές, ώστε η Ελλάδα ως χώρα αναφοράς να πάψει να συνιστά πόλο δημιουργίας αστάθειας και εκπλήξεων, και θα προσφέρει σπουδαίο οικονομικό όφελος σε όλους στους εμπλεκόμενους φορείς.
Πρόσφατα ανακοινώσατε την κοινωνική πρωτοβουλία «προΣfΕΕρουμε». Τι ακριβώς είναι αυτό το πρόγραμμα;
Ο ΣΦΕΕ αναγνωρίζει ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται και αναλαμβάνει και την ευθύνη που του αναλογεί απέναντι στην κοινωνία και στο χώρο δράσης του. Στο πλαίσιο αυτό έχει έντονο κοινωνικό αποτύπωμα, με έμφαση σε δράσεις και προγράμματα στήριξης των ενώσεων ασθενών, προώθησης της έρευνας στη φαρμακευτική επιστήμη, ενίσχυσης του έργου εκπαιδευτικών, πανεπιστημιακών και νοσηλευτικών ιδρυμάτων, εκπαίδευσης και κατάρτισης των επαγγελματιών υγείας αλλά και προαγωγής της κοινωνικής αλληλεγγύης με την πολυεπίπεδη στήριξη δομών κοινωνικής πρόνοιας.
Το «προΣfΕΕρουμε» είναι μια τέτοια πρωτοβουλία που υλοποιούμε με τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό (ΕΕΣ), με στόχο να ενισχύσουμε δομές με ευπαθείς ομάδες σε όλη την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η πρωτοβουλία καλύπτει ανάγκες σε φαρμακευτικά σκευάσματα, υγειονομικά υλικά, είδη πρώτης ανάγκης και αναλώσιμα για παιδιά σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Το ταξίδι ξεκίνησε από τη Ρόδο, όπου αποστολή του ΣΦΕΕ επισκέφθηκε το Κέντρο Παιδικής Μέριμνας «Αγία Ειρήνη» και αγκάλιασε περίπου 150 συνανθρώπους μας του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ενώ είμαστε σε θέση να ανακοινώσουμε και τον δεύτερο σταθμό δράσης, το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Φλώρινας.
Η προτεραιότητά μας στη δράση αυτή είναι τα παιδιά, αλλά οραματιζόμαστε ότι η πρωτοβουλία θα αγγίξει κάθε συμπολίτη μας που το έχει ανάγκη, σε όλες τις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Αποστολή του ΣΦΕΕ και των εταιρειών-μελών μας είναι να είμαστε δίπλα σε εκείνους που μας έχουν ανάγκη.
Κύριε Αποστολίδη, σας ευχαριστώ.
Και εγώ.
