Η πανδημία έχει βάλει τη σφραγίδα της στην εγχώρια οικονομία, με αποτέλεσμα να έχουμε σημαντικά προβλήματα στην επανεκκίνησή της. Ωστόσο το μέλλον διαγράφεται με φωτεινά χρώματα, παρά τις δυσκολίες, αν κρίνουμε από όσα ενδιαφέροντα αναπτύσσει στη συνέντευξη που παραχώρησε στην Time TV o κ. Βασίλης Ραμπάτ, πρόεδρος της Ένωσης Ανώτατων Στελεχών Επιχειρήσεων. Ο κ. Ραμπάτ καταθέτει την άποψή του για τα προβλήματα αλλά και τις προσδοκίες επανεκκίνησης της οικονομίας και για τον ρόλο που καλούνται να παίξουν τα ανώτατα στελέχη σε αυτή την προσπάθεια.
Κύριε Ραμπάτ, σας ευχαριστώ θερμά για την ανταπόκρισή σας στο κάλεσμα της Time TV.
Καλημέρα σας, ευχαριστώ πάρα πολύ και εγώ για την πρόσκληση.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι εταιρείες και τα στελέχη τους σε αυτή την προσπάθεια επανεκκίνησης της οικονομίας;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεράστια αυτή κρίση δημιούργησε στους περισσότερους κλάδους μια μεγάλη πίεση, την οποία θα εστίαζα κυρίως στο πρόβλημα της ρευστότητας. Δηλαδή με την επανεκκίνηση, που με το καλό προσδοκούμε, οι επιχειρήσεις θα βρεθούν μπροστά στο πρόβλημα της χρηματοδότησης. Παρά τη βοήθεια και τη στήριξη του κράτους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χρειάζεται επανεκκίνηση, χρειάζεται να επανασυσταθούν τα πράγματα, είτε μιλάμε για μικρομεσαία επιχείρηση είτε για μεγαλύτερη. Άρα μια μεγάλη πρόκληση είναι η ρευστότητα. Η δεύτερη πρόκληση θα είναι η διακράτηση του προσωπικού. Με την επανεκκίνηση και με το μάζεμα των προβλημάτων που δημιούργησε όλη αυτή η κρίση , σαφώς και ανάλογα με τον κλάδο θα υπάρχουν διακυμάνσεις σε ό,τι αφορά το πόσο έντονα θα αρχίσει αυτό το come back, το catch up. Σε συνδυασμό με τη ρευστότητα και με τη συνδρομή του κράτους, πρέπει οι επιχειρήσεις να μπορέσουν να κρατήσουν τους εργαζομένους. Θεωρώ ότι πρέπει να τους κρατήσουμε τώρα στην αρχή, που είναι δύσκολα, για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε στην ενδεχόμενη ανάπτυξη που περιμένουμε όλοι διακαώς. Άρα, ρευστότητα και διακράτηση εργαζομένων είναι οι δύο μεγάλες προκλήσεις.
Έχουν επενδυθεί πολύ σημαντικές προσδοκίες, τόσο από την πλευρά της κυβέρνησης όσο και κυρίως από την πλευρά της οικονομίας και των επιχειρήσεων, στο Ταμείο Ανάκαμψης και στα ευρωπαϊκά κονδύλια. Θα έλεγα ωστόσο ότι υπάρχει ένα θολό τοπίο ως προς το πού θα κατευθυνθούν αυτά τα κεφάλαια για να μπορέσει αφενός να στηριχθεί ο επιχειρηματικός κόσμος και αφετέρου να γίνουν οι σωστές επιλογές για τους τομείς που πρέπει να υποστηριχθούν. Εσείς, ως ΕΑΣΕ, έχετε κάνει κάποια καταγραφή των τομέων της οικονομίας που πρέπει να ενισχυθούν;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουμε ένα νέο τοπίο. Αυτή η κρίση με την πανδημία άλλαξε ταυτόχρονα πολλά πράγματα. Έχουμε αλλαγή καταναλωτικών συνηθειών, αλλαγή στον τρόπο εργασίας, μια νέα επιταχυνόμενη ψηφιακή εποχή, νέους στόχους και αλλαγή δεξιοτήτων των ανθρώπων που θα στηρίξουν τις επιχειρήσεις. Άρα μιλάμε για ένα νέο τοπίο. Μιλάμε επίσης για την πράσινη οικονομία και τη διοχέτευση πόρων με τέτοιο τρόπο ώστε να στηριχθεί το περιβάλλον και ταυτόχρονα να αναπτύσσεται η οικονομία. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε προκύπτει αυτή η ανάγκη. Άρα μιλάμε για ένα νέο διαμορφωμένο τοπίο, το οποίο μεταλλάσσεται συνεχώς. Συνεπώς το θέμα δεν είναι μόνο τα κεφάλαια και το ύψος τους, αλλά και οι σωστές επιλογές που πρέπει να γίνουν.
Ως ΕΑΣΕ θεωρούμε ότι, πρώτον, πρέπει να πάμε σε μεγάλα έργα τα οποία θα αλλάξουν τη χώρα και θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και προοπτική για το μέλλον. Τέτοια έργα, για παράδειγμα, είναι το Ελληνικό, αλλά σαφώς η χώρα χρειάζεται και άλλα αντίστοιχα μεγάλα έργα και σε αυτό δεν υπάρχει αμφιβολία. Όσον αφορά τους κλάδους, επίσης δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε τη σπουδαιότητα που έχει για τη χώρα ο τουρισμός και την εξάρτησή της από αυτόν. Άρα πρέπει να συνεχίσουμε σε αυτή την κατεύθυνση αλλά με έναν διαφορετικό τρόπο, ώστε να προσελκύεται και το σωστό επίπεδο τουρισμού το οποίο θέλουμε να έχουμε για τη χώρα μας. Επόμενο πεδίο ανάπτυξης είναι ο αγροτικός εκσυγχρονισμός. Πρέπει οι επενδύσεις στην πρωτογενή παραγωγή να συνδυαστούν με την τεχνολογία και την καινοτομία ώστε το ελληνικό προϊόν, με το κατάλληλο μάρκετινγκ, να βγει σωστά προς τα έξω και να πάρει τη θέση που του αξίζει για να έρθει η ανάπτυξη.
Μεγάλες ευκαιρίες παρουσιάζονται επίσης στον τομέα της ενέργειας και των εναλλακτικών τρόπων ενέργειας. Και εκεί χρειάζεται αλλαγή του τρόπου σκέψης και επένδυση στοχευμένα ώστε να έρθει πίσω το αποτέλεσμα και να γίνει η Ελλάδα ένας τόπος όπου η πράσινη ανάπτυξη θα είναι πραγματικά ένα παράδειγμα. Μία ακόμη κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουμε αφορά την ενίσχυση της τεχνολογίας και της καινοτομίας για τις επιχειρήσεις που έχουν κάτι διαφορετικό να επιδείξουν και τις start ups. Μπορεί να αλλάξει η εικόνα της χώρας με κάποιες ευρεσιτεχνίες και κάποια πρωτοπόρα προϊόντα και υπηρεσίες, τα οποία μπορούν να γίνουν εξαγώγιμο προϊόν. Συνοπτικά αυτές είναι οι κατευθύνσεις που πρέπει να ακολουθήσουμε.
Στην πραγματικότητα περιγράψατε τις παρεμβάσεις της ΕΑΣΕ. Οφείλουμε να πούμε ότι η Ένωση Ανωτάτων Στελεχών Επιχειρήσεων (ΕΑΣΕ) έχει καθοριστικό ρόλο στα επιχειρηματικά πράγματα της χώρας με τις θέσεις της, τις παρεμβάσεις της, τα webinars κτλ. Θα ήθελα να εστιάσουμε τώρα στο κομμάτι που λέγεται ψηφιακός μετασχηματισμός. Έχω την αίσθηση ότι οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων δεν κατανοούν, τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό που κατανοούν τα στελέχη, την αναγκαιότητα να αξιοποιήσουμε αυτό που γίνεται με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και τον γρήγορο ψηφιακό μετασχηματισμό. Ποια είναι η άποψή σας γι’ αυτό το ζήτημα;
Αν πάμε στην προ Covid εποχή θα δούμε ότι πάλι για τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την αναγκαιότητά του συζητούσαμε. Θυμάστε ότι λέγαμε πως η χώρα έχει μείνει πολύ πίσω σε αυτό; Ένα κέρδος που έχουμε από όλη αυτή την υγειονομική κρίση είναι ότι επιταχύνθηκε σημαντικά και για τη χώρα μας ο ψηφιακός μετασχηματισμός και έγινε πραγματικότητα. Το σημαντικό για μένα έγινε σε δύο κυρίως τομείς. Πρώτα απ’ όλα στο Δημόσιο, όπου οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι έγιναν πολύ μεγάλα βήματα. Μένει ακόμη πολλά να γίνουν, αλλά έγιναν πολύ μεγάλα βήματα σε σχέση με την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων και του κοινού καθώς και με τη φιλικότητα προς τον μικροεπιχειρηματία ή τη μεγάλη επιχείρηση ή και τον πολίτη. Το δεύτερο που συνέβη ήταν σε ατομικό επίπεδο. Δηλαδή είδαμε γενιές άνω των 50 – οι νέοι είναι ήδη αρκετά «μέσα» στη νέα τεχνολογία, καθώς «αναγκάζονται» να έχουν σημαντική ενασχόληση με αυτήν – να κάνουν πράγματα που δεν έκαναν. Για παράδειγμα, είδαμε αυτές τις γενιές να εμβαθύνουν, να ασχολούνται με προγράμματα, να παρακολουθούν διαδικτυακές συνεντεύξεις, να βλέπουν με έναν άλλο τρόπο την απομακρυσμένη εργασία.
Μεγάλο κέρδος προκύπτει ακόμη από το γεγονός ότι όλη η κοινωνία, λιγότερο ή περισσότερο, μπήκε σε αυτή τη λογική. Αυτή ήταν η μεγάλη παρακαταθήκη αυτής της εποχής. Εμείς, τα ανώτατα στελέχη, οφείλουμε αυτό να το ενισχύσουμε και να κρατήσουμε αυτό το momentum και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και ατομικά για τον καθένα μας ξεχωριστά. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είχαμε μείνει πίσω σε αυτόν τον τομέα και το επίπεδό μας δεν ήταν αυτό που θα έπρεπε να είναι. Έχουμε ευθύνη εμείς ως ανώτατα στελέχη να επιμείνουμε και επίσης να εστιάσουμε στις δεξιότητες των υπαλλήλων μας για να μπορέσουμε εκπαιδευτικά να τις ενισχύσουμε ώστε και με τις κατάλληλες αλλαγές να μπορούμε να είμαστε μπροστά στις συνεχόμενες αλλαγές και απαιτήσεις που έχει η σύγχρονη οικονομία σε όλον τον κόσμο.
Θα έλεγα πάντως ότι υπάρχει ένα σάστισμα του επιχειρηματικού κόσμου. Δηλαδή, ενώ βλέπουμε άμεσα την ανάγκη – η πανδημία μάς οδήγησε με βίαιο τρόπο σε αυτή την κατεύθυνση – για εκσυγχρονισμό και ψηφιακό μετασχηματισμό, ακόμη τα σχετικά νούμερα είναι χαμηλά. Δείτε τι γίνεται με το cloud, μόνο το 5% των επιχειρήσεων είναι συνδεδεμένο. Επομένως έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε. Δεν συμφωνείτε;
Ναι, έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε και υπάρχουν μέσα για αυτό. Δεν μπορούμε να τα κάνουμε όλα μόνοι μας, πρέπει να πλαισιωθούμε από ανθρώπους που έχουν εμπειρία, πρέπει να αφήσουμε τα νέα ταλέντα να έρθουν, να τα προσελκύσουμε. Πρέπει να φέρουμε δίπλα μας ανθρώπους με δεξιότητες, πρέπει να φύγουμε από τη στενή διοίκηση της στενής οικογένειας, των γνωστών και των φίλων. Πρέπει να βάλουμε στη ζωή μας το corporate governance όπου θα λειτουργήσουν. Στο πλαίσιο αυτό και η ΕΑΣΕ δίνει έμφαση στη σπουδαιότητα που έχει το corporate governance ώστε να μπορέσουμε να έχουμε τους κατάλληλους ανθρώπους στις κατάλληλες θέσεις και να τους ακούμε.
Πρέπει να ενισχύσουμε τη διαφορετικότητα και το άνοιγμα των οριζόντων και να βάλουμε αυτές τις προτεραιότητες στην agenda των επόμενων μηνών και ετών με πολύ συγκεκριμένα πράγματα τα οποία είδαμε ότι έφεραν αποτελέσματα. Δείτε τι έγινε με το e-shop. Οι εταιρείες που είχαν πρωτοπορία στην τεχνολογία είναι αυτές που κρατήθηκαν περισσότερο στην κρίση, για να μην πω ότι αναπτύχθηκαν.
Με βάση τα στοιχεία μιας έρευνας που κάναμε στη New Times, φαίνεται ότι από τις 500 πρώτες επιχειρήσεις της χώρας ποσοστό περίπου 30% ελέγχεται από κεφάλαια που συνδέονται με πολυεθνικές επιχειρήσεις. Προκύπτει επομένως ότι έχει αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό ελέγχου της διασύνδεσης της ελληνικής επιχειρηματικότητας με το εξωτερικό. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχει χτυπηθεί σε σημαντικό βαθμό η οικογενειοκρατία. Αυτό που και εσείς λέτε, δηλαδή, ότι είναι σημείο κλειδί για τη μετεξέλιξη της οικονομίας. Έτσι δεν είναι;
Έμμεσα αυτό έχει βοηθήσει και είναι μια πραγματικότητα. Εντάξει, εγώ διευθύνω μια πολυεθνική εταιρεία, τη Xerox όπως ξέρετε, δεν θέλω όμως να πω ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις υστερούν. Υπάρχει, αν θέλετε, μια καλύτερη κατεύθυνση από αυτή που συζητάμε, με καλύτερη δομή οργάνωσης, διαδικασίες, από τις πολυεθνικές εταιρείες οι οποίες σαφώς βοηθάνε. Όμως και οι ελληνικές επιχειρήσεις, συνεργαζόμενες με πολυεθνικά περιβάλλοντα αλλά και λαμβάνοντας τις κατάλληλες πρωτοβουλίες – το έχουν αποδείξει εξάλλου –, μπορούν να πάνε σε αυτή τη νέα εποχή και ήδη το έχουμε δει αυτό από αρκετές επιχειρήσεις.
Νομίζω ότι σιγά σιγά φεύγουμε από το παλαιό καθεστώς των εξαρτήσεων, της οικογενειοκρατίας και της διαπλοκής με το Δημόσιο. Όλα αυτά αρχίζουν να αδυνατίζουν και το κράτος έχει ένα σημαντικό ρόλο σε αυτή την αλλαγή και μέσα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό και τις μεταρρυθμίσεις στις σχέσεις του Δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα και της υγιούς συνεργασίας τους. Σε αυτή την κατεύθυνση θα συμβάλουν και οι επενδύσεις που θα κατευθύνονται με υγιή και διαφανή τρόπο στην αγορά. Το κράτος με την επιμονή του σε αυτό το πλαίσιο θα συμβάλει καθοριστικά ώστε να ενισχυθεί πλέον αυτή η κατεύθυνση και να γίνουμε ένα σύγχρονο κράτος με σύγχρονα διοικούμενες επιχειρήσεις που θα κάνουν τη διαφορά.
Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι και κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια πότε θα απελευθερωθεί η οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Κατά τη γνώμη σας, ως ΕΑΣΕ, ποιες παρεμβάσεις πρέπει αυτή τη στιγμή να γίνουν από την πολιτεία ώστε να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος;
Μέχρι τώρα θα έλεγα ότι σε γενικές γραμμές και χωρίς να χαϊδεύω αφτιά έχουν γίνει καλές κινήσεις και, παρά την κρίση, έχουν κρατηθεί σε μεγάλο βαθμό όρθιες οι επιχειρήσεις και με τα μέτρα στήριξης που έχουν ληφθεί. Εκτιμώντας όμως ότι με το που θα περάσει αυτή η κρίση θα αρχίσουν τα ακόμη πιο δύσκολα, θεωρώ ότι πρέπει να συνεχιστεί η στήριξη των επιχειρήσεων όσον αφορά τους εργαζομένους, τη ρευστότητα, τη δανειοδότηση και ειδικά των υγιών επιχειρήσεων που έχουν ένα όραμα και μια προοπτική. Άρα πρέπει και δείχνει να έχει αυτές τις διαθέσεις η κυβέρνηση να συνεχίσει αυτή τη στήριξη. Από εκεί και πέρα πρέπει να συνεχιστεί ο ψηφιακός μετασχηματισμός του Δημοσίου, αυτό δηλαδή που έχει ξεκινήσει να συνεχιστεί με πολύ ταχείς ρυθμούς. Έμφαση επίσης πρέπει να δοθεί στις μεταρρυθμίσεις, στο πλαίσιο λειτουργίας του κράτους και στη σχέση του με τον ιδιωτικό τομέα και στην έγκριση και προώθηση εκείνων των επενδύσεων που θα μεταλλάξουν τη χώρα.
Εγώ είμαι αισιόδοξος ότι, παρά την πολύ βαριά αυτή παρένθεση, μπορούμε να ξαναπιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε και να τρέξουμε με ταχύτητα. Νομίζω ήδη ότι βλέπουν την Ελλάδα ως έναν ενδιαφέροντα επενδυτικό προορισμό και από το εξωτερικό. Το νιώθουμε αυτό, έχει αλλάξει η εικόνα της χώρας, υπάρχουν πολύ καλές προοπτικές. Σε αυτό οφείλουμε να συμβάλουμε και εμείς, τα ανώτατα στελέχη. Η ευθύνη των στελεχών της ΕΑΣΕ, που φέτος κλείνουμε 35 χρόνια στην Ελλάδα, είναι να είμαστε οι ηγέτες εκείνοι που θα είναι εγκάρδιοι, δηλαδή ηγέτες που θα κρατήσουν τους δεσμούς εμπιστοσύνης με τους συνεργάτες τους αλλά και με τις ομάδες τους, που θα βάλουν ως προτεραιότητα την υγεία και την ασφάλεια σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Οφείλουμε με την εμπειρία που έχουμε αποκτήσει μετά την κρίση των τόσων ετών να στηρίξουμε τη νεανικότητα και τη διαφορετικότητα, να στελεχώσουμε τις εταιρείες μας με τους κατάλληλους ανθρώπους, να έχουμε πια το πνεύμα της συνεργατικής διοίκησης. Ναι, ο CEO είναι ο τελικός υπεύθυνος, αλλά χρειαζόμαστε ανθρώπους να τους ακούμε, να μας στηρίζουν και να αναγνωρίζουμε ότι κάτι ξέρουν περισσότερο από εμάς. Αυτό πρέπει να το αποδέχονται οι ηγέτες που διοικούν τις επιχειρήσεις και να προχωράνε μπροστά.
Ένα τέτοιο πλαίσιο θέλουμε, ενός ευέλικτου, σύγχρονου ηγέτη. Θεωρώ ότι όταν έρθει, και πιστεύω ότι θα έρθει, σταδιακά η ανάπτυξη με έντονο τρόπο θα χρειαστούμε χέρια, και εννοώ ανθρώπους με γνώσεις, εξειδίκευση. Μας λείπει αυτό. Χρειάζεται όχι μόνο το brain retairn αλλά και το regain, να φέρουμε πίσω όσα μπορούμε από τα στελέχη τα οποία έφυγαν. Τα έχουμε τώρα ανάγκη. Φαίνεται ότι το περιβάλλον θα είναι καλύτερο στο μεσομακροπρόθεσμο μέλλον για τη χώρα. Να βοηθήσουμε και εμείς, τα ανώτατα στελέχη, να δημιουργήσουμε το κατάλληλο πλαίσιο για να ξανάρθουν και να μας βοηθήσουν.
Κύριε Ραμπάτ, σας ευχαριστώ θερμά για αυτή τη συνομιλία. Πιστεύω πραγματικά ότι η επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας δεν μπορεί να γίνει χωρίς την παρουσία των στελεχών, χωρίς τη δική σας συμβολή. Διότι καλή είναι παρουσία των παραδοσιακών επιχειρηματιών αλλά η τεχνογνωσία των στελεχών είναι άκρως αναγκαία.
Αντιλαμβανόμαστε την ευθύνη μας, εμείς ως ΕΑΣΕ θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να στηρίξουμε, στους πυλώνες που περιγράψαμε προηγουμένως, την υγιή επιχειρηματικότητα στη χώρα.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Και εγώ σας ευχαριστώ.
